Lios Chathair Mhic Neachtain

Seo córas páirce forleathan a bhaineann le tréimhsí difriúla lena n-áirítear bailte fearainn Chathair Mhic Neachtain, Ballconnoe South, Baile Uí Dhonnchú, Ballygastell, Cahermakerrila, Ballyinsheen Beg, Lios Dúin Bhearna, Lios Uí Ghlisín, Ballyinsheen More, Baile Uí Mhathúna, Baile Mhurcha agus Cahermaan.

Cumhdaítear thart ar 6 km soir siar faoi 1 km ó thuaidh ó dheas leis an gcóras páirce agus áirítear 16 imfhálú leis, 28 caiseal/liag, scoil/teach/séipéal ón meánaois, foirgnimh eile, áith, roinnt pionnaí agus imfháluithe agus clochán. As na caisil/ráthanna tá Cathair Bhearnach, Cahermakerrila, Cahermaan, Cathair Mhic Neachtain, Caheridoula, agus Lios Uí Ghlisín. Tháinig athrú ar an scoil/teach/séipéal meánaoiseach ‘Cowelteebrack’ agus creidtear gurbh é teach scoile dhlíodóirí Féineachais Uí Dhubhdábhoireann é.

Ag féachaint ar roinnt de na caisil/ráthanna – Tá Cahermakerrila suite in ardchlár boireannach Bhoirne. Ráth leathchiorclach é, le balla cloiche tirim, an taobh istigh ardaithe agus tá bealach isteach ann. Luíonn lindéar taobh leis an mbealach isteach. Taobh istigh, tá láithreán botháin nó cró, a d’fhéadfadh a bheith nua-aimseartha ina dháta, tar éis 1842. Tá teach, láithreán botháin nó cró agus imfhálú d’aois dhochinntithe tamall ón ráth. Tá caiseal/lios Cahermaan suite laistigh den chóras páirce forleathan seo a bhaineann le tréimhsí difriúla, agus tá radharc ann ar Shliabh Eilbhe Siar ó Thuaidh. Tá balla tirim dúbailte ag an láithreán leathchiorclach seo le bealach isteach nua-aimseartha, agus seans gur tógadh é chun caoirigh a sháinniú.

Tá an clochán nó an láithreán botháin/cró gar do lonnaíocht Cowelteebrack. Is leathchiorcal atá sa chlochán le balla cloiche tiubh de leaca móra ina bhfuil carst tirim. Tá pointe iontrála ar chruth V ar an taobh thoir de.

Tá foirgneamh mar chuid de lonnaíocht Cowelteebrack a bhfuil mearbhall curtha aige ar na saineolaithe. Tá an foirgneamh ainmnithe mar ‘Séipéal (i bhfothracha)’ sa chéad leagan de léarscáil 6 horlaí na Suirbhéireachta Ordanáis. Tá na gnéithe ailtireachta fairsing agus neamhghnách, agus sonraítear go bhfuil codanna de chineál séipéil paróiste nó halla ón meánaois san fhoirgneamh le doras biorach ó dheireadh na meánaoise le múnlú leathrolla agus fleasca. Seans go raibh ocht gcinn d’fhuinneoga air, sa stíl Ghotach, i gcomhair solais. Tugtar le fios le taighde gurbh é an foirgneamh aon stóir seo ina raibh áiléar teach scoile mhuintir Uí Dhubhdábhoireann (O’Davoren), a raibh cáil orthu, ó am na meánaoise, mar scoláirí ar an bhFéineachas (dlí na hÉireann sa luath-mheánaois in Éirinn). Ba shaineolaithe iad muintir Uí Dhubhdábhoireann go háirithe ar luath-chomharbas Ríogachta na hÉireann.

Tá an Féineachas i measc na samplaí is sine de chóras dlí san Eoraip. Chuir an Ríogacht (léirmhínitheoirí an dlí) an Féineachas de ghlanmheabhair ar dtús i véarsaí filíochta agus de réir a chéile scríobh scoláirí Críostaíochta na dlíthe sin síos. Tugann an scoláire Éireannach D.A. Binchy, faoi deara gurbh ‘mionsonraí a dhéanann cur síos ar an saol ársa san aimsir inar chónaigh na hÉireannaigh i mbotháin phuitigh agus i lonnaíochtaí beaga fáinnithe i gcónaí agus tráth ar íoc siad a gcuid billí mar mhalairt ar bheithígh agus ar bhagún’.

Bhí cáil ar mhuintir Uí Dhubhdábhoireann mar ollaimh le dlí i gCathair Mhic Neachtain ar feadh cúpla glúin agus bhí scoil acu ansin. Chuir Domhnall Ó Dubhdábhoireann an Ghluais den Fhéineachas i dtoll a chéile, dlíodóir clúiteach den fhéineachas agus scríbhneoir leabhar Uí Dhubhdábhoireann in 1564-70.

Tá raon aoise radacarbóin idir 1488-1603 ag an bhfoirgneamh/teach scoile, fuarthas an dátú radacarbóin ó chnámh ainmhí a fuarthas san urlár. Rinneadh athchóiriú ar an bhfoirgneamh sa 17ú haois, tréigeadh é, ach d’fhéadfadh sé gur úsáideadh é anseo is ansiúd sa 18ú agus 19ú haois, agus sa 20ú haois bhíodh ainmhithe istigh ann.

Gabh chuig Amharcóir Timpeallachta Stairiúla le tuilleadh eolais a fháil faoi Lios Chathair Mhic Neachtain

Cosaint dár Stair – Cliceáil anseo chun léamh faoin tábhacht atá leis na láithreán oidhreachta speisialta inár dtír a chosaint

Tá an séadchomhartha náisiúnta seo faoi chosaint de réir Achtanna na Séadchomharthaí Náisiúnta 1930 go 2014