Caisleán Áth Luimnigh

Tá fothracha galánta an túrthí seo ón 15ú haois agus an teach mainéir ón 16ú haois nó go luath sa 17ú haois atá greamaithe de suite ag an áit a dtrasnaíonn Bóthar an Chlochair san Uaimh Páirc an Leamháin, istigh in eastát tithíochta cónaithe ciúin go hard ar bhruach thoir na Bóinne. Tagann an t-ainm Áth Luimnigh ón nGaeilge ar áth Lomáin, agus creidtear gurb é seo an áit a ndeachaigh Naomh Lomán trasna na habhann. Ba é Naomh Lomán an chéad Easpag ar Bhaile Átha Troim i gCo. na Mí, agus deirtear de réir an tseanchais gur nia le Naomh Pádraig é.

Tá radharc ann ar lárphointe straitéiseach san áit a dtéann an Abhainn Dubh i gCúige Laighean isteach sa Bhóinn, agus is féidir dul isteach ar an láithreán trí gheata beag ar Bhóthar an Chlochair, trí bhalla ard atá timpeall ar ghairdín mór, ar leis an ord reiligiúnach Siúracha na Trócaire formhór de.

Luíonn Caisleán Áth Luimnigh ar ais thoir-thuaidh/thiar-theas, agus is éard atá ann ná an túrtheach níos sine, ar cuireadh píosa leis ina dhiaidh sin, ar bhalla thiar theas an tí, leis an teach mainéir Túdarach, teach daingnithe ceithre bhá. In 1775, tharraing an t-ealaíontóir Gabriel Berenger an caisleán, ag taispeáint go raibh píosa breise dhá stór ag gabháil leis an túrtheach freisin, agus é ag gobadh amach óna bhalla thoir-thuaidh.

Ba iad muintir chumhachtach Chaitliceach Dubhdal as Co. Lú a raibh an-tionchar acu a thóg an túrtheach ceithre stór. In 1446, ceapadh Robert Dubhdal as Baile Nua an Tearmainn, Tearmann Feichín mar Phríomh-Bhreitheamh na bPléadálacha Coiteann in Éirinn, agus ceapadh a mhac Tomás mar Mháistir na Rollaí in 1488, agus ceapadh James Dubhdal mar Phríomh-Bhreitheamh ar Bhinse na Banríona in 1583.

Tá staighre bíseach taobh istigh sa túrtheach, agus is féidir na poill le haghaidh na mbíomaí urláir a fheiceáil fós ar an gcéad urlár. Ar choirnéil an tí tá túiríní cearnóige ag gobadh amach, idir bheag agus mhór. Tá cruth urlár na talún mar a bheadh boghtaí bairille ann agus thug poll uafáis cosaint don iontráil bhunaidh. Ar an gcéad urlár, sa bhalla theas, téann staighre 11 chéim síos chomh fada le múrsheomra rúnda, agus ceaptar gur poll sagairt a bhí ann, chun daoine den chléir Chaitliceach a chur i bhfolach. Cé go bhfuil urláir uachtair an túir ar iarraidh, gabhann an staighre suas go dtí na forbhallaí i gcónaí.

Tá an teach mainéir Túdarach daingnithe ceithre bhá trí stór ar airde, le hocht sraith fuinneog muilleanach cloiche cearnógach sé phána, ceithre cinn ar an gcéad urlár agus ceithre cinn díreach os a gcionn sin ar an dara hurlár. Chuirfeadh sé dearadh thréimhse na dTúdarach i gCaisleán Urmhumhan i gCarraig na Siúire i gCo. Thiobraid Árann i gcuimhne duit. Bhí dorchlaí nó pasáistí móra taobh istigh ann agus bhí na ceithre thinteán mhóra agus an dá oigheann ar urlár na talún mar fhoinse teasa don chéad urlár, áit a raibh cónaí ar an teaghlach. Tá iarsmaí tinteán galánta ar an urlár uachtair sin le feiceáil i gcónaí.

Tá doras iontrála réasúnta beag, ar cosúil gur laghdaíodh é ag tráth éigin, greanta ó aolchloch agus tá fuinneog oiriail nó báfhuinneog mhuilleanach cloiche ag breathnú siar ó dheas i dtreo na Bóinne. Taispeántar le himscrúdú a rinneadh ar urlár na talún taobh amuigh agus ar bhallaí an ghairdín roinnt iontrálacha a dúnadh suas le brící, agus d’fhéadfadh sé gur dúnadh iad ar chúiseanna cosanta nó slándála, nó b’fhéidir go raibh struchtúir eile ann nach bhfuil ann níos mó.

Le linn léigear Oilibhéir Chromail ar Dhroichead Átha in 1649, las muintir Mhic Uidhir a bhí ag fanacht in Áth Luimnigh an teach agus an túr ar fhaitíos go bhfaigheadh Cromail greim orthu. Dhá scór bliain ina dhiaidh sin, tar éis Séamus II a bhualadh i mí Iúil 1690 ag Cath na Bóinne, las úinéir an chaisleáin, Sir Launcelot Dubhdal, an duine deiridh dá mhuintir a raibh teideal Thiarna Áth Luimnigh acu, chun nach mbeadh áit gharastúin ag Rí Liam agus a thrúpaí, las sé an caisleán go talamh arís agus chuaigh sé ar a theitheadh go buan chun na Fraince. Urghabhadh gach ceann dá chuid eastát in Éirinn in 1700.

Ba le Sir William Somerville, Bart., Príomhrúnaí an Stáit in Éirinn ó 1847 go 1852 an mhaoin níos déanaí. Rinne seisean athbheochan ar theideal Thiarna Áth Luimnigh in 1863. Tar éis eastát mhuintir Somerville a bhriseadh suas ina dhiaidh sin, cheannaigh an tEaspag Nulty an caisleán le haghaidh Shiúracha na Trócaire. Is leis an Ord cuid den ghairdín timpeall air fós.

Gabh chuig Amharcóir Timpeallachta Stairiúla le tuilleadh eolais a fháil faoi Chaisleán Áth Luimnigh

Cosaint dár Stair – Cliceáil anseo chun léamh faoin tábhacht atá leis na láithreáin oidhreachta speisialta inár dtír a chosaint

Tá cosaint ag an séadchomhartha náisiúnta seo de réir Achtanna na Séadchomharthaí Náisiúnta 1930 go 2014